Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru

W poniższym wpisie znajdziesz najważniejsze wiadomości z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Zapewne były omawiane podczas szkolenia wstępnego BHP, bądź szkolenia okresowego BHP, ale nie zaszkodzi raz jeszcze powtórzyć.

Ogólne wiadomości o pożarach i wybuchach

Pożar – jest to niekontrolowany proces spalania.

Zagrożeniem pożarowym – nazywamy zespół czynników wpływających na powstanie i rozprzestrzenianie się pożaru – a przez to na bezpieczeństwo życia ludzi.

Zagrożeniem wybuchowym – nazywamy możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych cieczy lub pyły w różnych warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod wpływem czynnika inicjującego zapłon wybuchają czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze wzrostem ciśnienia. Pożar lub wybuch może powstać, gdy zaistnieje czasowa i przestrzenna zbieżność następujących elementów:

materiału palnego,
czynnika utleniającego,
źródła zapłonu.

Materiały niebezpieczne pożarowo

Nas będą interesowały przede wszystkim pożary i wybuchy, które mogą powstać w zakładzie pracy z uwagi na stosowanie tam często, w dużych ilościach, materiałów niebezpiecznych pożarowe. Materiały palne, które będą traktowane jako niebezpieczne pożarowo to:

gazy palne, takie jak: acetylen, metan, wodór, propan-butan, amoniak, gaz ziemny, itp.;
ciecze, których pary z powietrzem tworzą mieszaniny palne i wybuchowe jak: węglowodory ciekłe, alkohole, rozpuszczalniki (aceton, benzyna itp.) o temperaturze zapłonu poniżej 55°C;
ciała stałe wytwarzające w zetknięciu z wodą lub parą wodną gazy palne, zapalające się samorzutnie w powietrzu materiały wybuchowe i pirotechniczne oraz pyły palne.

Strefy zagrożenia wybuchem – klasyfikacja ATEX

Strefy dla gazów/par cieczy:

strefa 0 – atmosfera wybuchowa występuje stale, często lub przez długie okresy.
strefa 1 – atmosfera wybuchowa może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania.
strefa 2– atmosfera wybuchowa nie występuje w trakcie normalnego działania a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres.
Strefy dla pyłów/proszków
strefa 20 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu występuje stale, często lub przez długie okresy;
strefa 21 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania;
strefa 22 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres.

W KAŻDEJ ZE STREF OBOWIĄZUJE ZAKAZ UŻYWANIA OTWARTEGO OGNIA.

Dodatkowo potencjalnym źródłem zapłonu i wybuchu w takiej strefie może być: wyładowanie elektrostatyczne, promieniowanie elektromagnetyczne, iskra mechaniczna a nawet gorąca powierzchnia.

Ogólne metody zapobiegania pożarom

Ponieważ powstanie pożaru warunkuje obecność materiału palnego, czynnika utleniającego, źródła zapłonu i wolnych rodników – usunięcie jednego z nich wykluczy jego powstanie, proces lub rozprzestrzenianie. Aby zapobiegać pożarom w zakładach pracy należy:

odpylać pomieszczenia zagrożone wybuchem;
usuwać odpady, szczególnie te mające zdolności do samonagrzewania się i samozapalania (np. zaolejone czyściwo);
usuwać trawę, liście itp. z najbliższego otoczenia zbiorników z gazami palnymi i cieczami palnymi;
czyścić z resztek substancji palnych aparaty i rurociągi oddawane do remontów związanych ze spawaniem;
wentylować pomieszczenia zagrożone wybuchem;
nie używać otwartego ognia i nie palić tytoniu w strefach zagrożonych pożarem lub wybuchem;
nie garażować pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych do tego celu;
nie rozgrzewać za pomocą otwartego ognia, smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi;
nie składować materiałów na rozgrzanych lub rozżarzonych powierzchniach;
używać sprzęt elektryczny zgodnie z przeznaczeniem oraz w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem należy używać sprzętu ze specjalną nieiskrzącą konstrukcją (EX).

Pomieszczenie magazynowe butli z gazami palnymi należy chronić przed ogrzaniem do temperatury przekraczającej 35°C, ponieważ wzrost temperatury gazów może spowodować rozerwanie zbiorników. W pomieszczeniach zagrożonych wybuchem a narażonych na działanie promieni słonecznych stosuje się w oknach szyby matowe lub mleczne.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego (IBP)

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego (IBP) jest często mylona z instrukcją postępowania na wypadek powstania pożaru. IBP to dokument, który:

jest wymagany, jeżeli kubatura twojego budynku lub strefy pożarowej przekracza 1000 m³;
jest opracowywany indywidualnie dla budynku/strefy pożarowej;
opisuje warunki przeciwpożarowe;
opisuje warunki i organizację ewakuacji;
opisuje sprzęt ppoż., który znajdziemy w budynku;
zawiera plan obiektu z zaznaczonymi drogami ewakuacyjnymi, kierunkami ewakuacji i lokalizacją sprzętu ppoż.;
jest sporządzany przez specjalistów ds. ochrony ppoż.

IBP podlega aktualizacji co najmniej raz na dwa lata. Pamiętaj! Jeżeli jesteś zarządcą, właścicielem lub w niektórych przypadkach użytkownikiem budynku – to TY odpowiadasz za to, aby ten dokument posiadać. Może on być w pewnych przypadkach użyty w trakcie działań przez straż pożarną, dlatego powinien znajdować się w widocznym i dostępnym miejscu.

Poza instrukcją, kluczowe są również środki ochrony indywidualnej – kto je dostarcza? O tym, jak i o środkach ochrony zbiorowej przeczytasz na naszym blogu!

Podstawowe źródła zapłonu

Do potencjalnych źródeł zapłonu, zgodnie z zapisami Polskiej Normy [PN-EN 1127-1:2011] zalicza się:

*Najczęściej występujące zostały pogrubione

Gorące powierzchnie;
Płomienie i gorące gazy;
Iskry wytwarzane mechanicznie;
Urządzenia elektryczne;
Prądy błądzące, katodowa ochrona przed korozją;
Elektryczność statyczna;
Uderzenie pioruna;
Fale elektromagnetyczne o częstotliwości radiowej (RF) od 104Hz do 3*1011Hz;
Fale elektromagnetyczne od 3*1011Hz do 3*1015Hz;
Promieniowanie jonizujące;
Ultradźwięki;
Sprężanie adiabatyczne i fale uderzeniowe;
Reakcje egzotermiczne, łącznie z samozapaleniem pyłów.

Warto o tym pamiętać m.in. prowadząc prace pożarowo- niebezpieczne. Sposób ich prowadzenia został uregulowany w § 36. Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U.2010.109.719):

Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu:
1) ocenia zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane;
2) ustala rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu;
3) wskazuje osoby odpowiedzialne za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy;
4) zapewnia wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje;
5) zaznajamia osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu.
Przy wykonywaniu prac, o których mowa w ust. 1, należy:
1) zabezpieczyć przed zapaleniem materiały palne występujące w miejscu wykonywania prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcji budynku i znajdujące się w nim instalacje techniczne;
2) prowadzić prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach lub przy urządzeniach zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem łatwo palnych cieczy lub palnych gazów, jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10 % ich dolnej granicy wybuchowości;
3) mieć w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację wszelkich źródeł pożaru;
4) po zakończeniu prac poddać kontroli miejsce, w którym prace były wykonywane, oraz rejony przyległe;
5) używać do wykonywania prac wyłącznie sprzętu sprawnego technicznie i zabezpieczonego przed możliwością wywołania pożaru.

Podręczny sprzęt gaśniczy

Podręczny sprzęt gaśniczy – jest przeznaczony do gaszenia pożarów w zarodku, czyli w pierwszej fazie jego powstania. Zaliczamy do niego m.in.:

Koce gaśnicze;
Gaśnice;
Hydronetki;
Hydranty wewnętrzne.

Najczęściej spotykanym i skutecznym sprzętem jest gaśnica oraz hydrant wewnętrzny, które oznaczone są następującymi znakami:

hydrant:

gaśnica:

Gaśnice ze względu na występujący w nich środek gaśniczy dzielimy na:

• pianowe – zbiornik cylindryczny, w którym znajduje się wodny roztwór środka pianotwórczego oraz zbiornik z gazem napędowym zaopatrzony w zbijak i wężyk zakończony prądownicą zamykaną,
• proszkowe – zbiornik cylindryczny zaopatrzony w dźwignię, która uruchamia zawór lub zbijak, a ten z kolei – dodatkową butlę z gazem – wyrzutnikiem (gazem napędowym). Środek gaśniczy (proszek) wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk zakończony prądownicą przy pomocy gazu obojętnego (azot lub dwutlenek węgla) (Rys. 2),
• śniegowe (CO2) – zbiornik cylindryczny zaopatrzony w zawór i wężyk zakończony dyszą wylotową. Wewnątrz gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek węgla, który po uruchomieniu pod własnym ciśnieniem wydostaje się na zewnątrz, oziębiając się do temperatury ok. -78°C.

Jedna jednostka sprzętu o masie środka gaśniczego 2 kg (lub 3 dm3) powinna, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach szczegółowych, przypadać na:

każde 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku niechronionym stałym urządzeniem gaśniczym:
- zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL IV,
- produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 Mj/m2,
- zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem,
każde 300 m2 powierzchni strefy pożarowej niewymienionej w podpunkcie wyżej, z wyjątkiem zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV.

Warto pamiętać, że gaśnice należy poddać niezwłocznym przeglądom technicznym, jeśli:

w gaśnicach z manometrem strzałka znajduje się poza obszarem skali zaznaczonym na zielono,
gaśnice były w jakikolwiek sposób uruchamiane, w tym także „na próbę” lub, w które wbito zbijak, uruchomiono dźwignię albo odkręcono umieszczony na zewnątrz zawór wyzwalający gazowy środek napędzający,
zerwano w nich plomby umieszczone przez producenta lub konserwatora na dźwigni uruchamiającej na zaworze butli lub na zaworze bezpieczeństwa,
mają ślady uszkodzenia mechanicznego (skrzywiony zawór, rozbity manometr, przecięty lub przedziurawiony wąż, brak pokrętła na zaworze, ogniska korozji),
nie posiadają czytelnej kontrolki z terminem ważności badań.

Dowiedz się wiecej o grupach pożaru i obowiązku posiadania gaśnicy.

Rodzaju materiału, a szybkość spalania

W Stanach Zjednoczonych UL Firefighter Safety Reaserch Institute przeprowadził pewien ciekawy i dający do myślenia eksperyment. Wybudowano dwa jednakowe pomieszczenia:

Pomieszczenie nr 1 wyposażono w nowoczesne meble i wyposażenie wnętrz, które aktualnie możemy dostać w większości sklepów.
Pomieszczenie nr 2 wyposażono w stare meble (antyki).

Pożar zainicjowano w tych samych miejscach. Zdjęcia poniżej przedstawiają przebieg pożaru:

Po trzech i pół minuty w pomieszczeniu nr 1 doszło do rozgorzenia. Całe pomieszczenie z wyposażeniem uległo spaleniu.
Pożar w pomieszczeniu nr 2 trwał 25 min i nie doszło w nim do rozgorzenia.

Eksperyment ten świetnie ukazuje to, jaki wpływ mają materiały, z których wykonane są meble i wyposażenie wnętrz, na rozwój pożaru. Powodem tak szybkiego rozwoju pożaru są stosowane w dzisiejszych czasach materiały syntetyczne.

Źródło: Kerber, S. (2010), Impact of Ventilation on Fire Behaviour in Legacy and Contemporary Residential Construction. Chicago

Rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego

Sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przy wejściach i klatkach schodowych, przy przejściach i korytarzach, przy wyjściach na zewnątrz pomieszczeń,

w obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli warunki techniczne na to pozwalają,
oznakowanie miejsc usytuowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi Normami,
do sprzętu powinien być dostęp o szerokości co najmniej l m,
sprzęt należy umieszczać w miejscach nie narażonych na uszkodzenie mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki),

Warunki ewakuacji

W każdym zakładzie pracy muszą zostać stworzone odpowiednie warunki do ewakuacji pracowników w przypadku pożaru, wybuchu.
Do tego celu służą drogi i wyjścia ewakuacyjne odpowiednio oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami.

UWAGA

Drogi ewakuacyjne nie mogą być niczym zastawiane.
Zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe otwarcie – jest zabronione.

Zasady postępowania pracowników na wypadek powstania pożaru:
Zgodnie z art. 4 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 81, póz. 351 z późn. zm.) pracodawca jest zobowiązany do ustalenia w zakładzie sposobu postępowania na wypadek pożaru – w formie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego i zapoznania z nią pracowników.

Do właściciela, zarządcy lub użytkownika budynków, placów budów i innych obiektów w zakresie ochrony przeciwpożarowej należy:

• wyposażenie i utrzymanie w pełnej sprawności instalacji i urządzeń sygnalizacyjno-alarmowych oraz gaśnic:

Ręczny ostrzegacz pożarowy (ROP)

Gaśnica proszkowa do gaszenia pożarów typu A, B, C

• wyposażenie obiektów w przeciwpożarowe wyłączniki prądu, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi,

• utrzymanie stanu dróg ewakuacyjnych w stopniu umożliwiającym korzystanie z nich,

• umieszczenie w widocznych miejscach instrukcji postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem telefonów alarmowych,

• przeprowadzenie szkolenia pracowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej,

• prowadzenie ćwiczeń w zakresie alarmów próbnych w celu sprawdzenia skuteczności ustanowionych działań na wypadek powstania pożaru,

• stosowanie znaków ostrzegawczych dotyczących ochrony przeciwpożarowej, zgodnie z polskimi normami.

Jak zgłosić pożar?

Zachowaj spokój.
Przedstaw się (imię, nazwisko i nr telefonu, z którego dzwonisz)
Krótko i wyraźnie określić miejsce pożaru (adres obiektu, piętro)
Przekaż informację, czy istnieje zagrożenie życia ludzi.
Poczekaj na potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia.

Nie rozłączać się, dopóki zgłoszenie nie zostanie potwierdzone.

Co zrobić w przypadku ogłoszenia alarmu i ewakuacji?

Przerwać prace, zabezpieczyć ważne dokumenty i wyłączyć urządzenia elektryczne.
Pozamykać drzwi i okna, aby uniemożliwić rozszerzanie się ognia lub dymu.
Zachować spokój aby nie dopuścić do paniki, opuścić budynek korzystając z drogi ewakuacyjnej.
Zbaczanie lub zawracanie z drogi ewakuacyjnej utrudnia sprawne prowadzenie ewakuacji i może spowodować panikę.
Ściśle stosować się do poleceń kierownictwa akcji.

Masz pytania w zakresie ochrony przeciwpożarowej? – na naszej stronie internetowej dowiesz się więcej o szkoleniach PPOŻ. Zachęcamy do śledzenia na bieżąco strony ehsconsulting.pl i kontaktu.