Oświetlenie ewakuacyjne – przepisy, wymagania, pomiary i schemat, czyli wszystko, co warto wiedzieć

Oświetlenie ewakuacyjne to specjalny rodzaj oświetlenia, którego głównym celem jest zapewnienie bezpiecznej i skutecznej ewakuacji z budynku w sytuacji awaryjnej. Jest to kluczowy element systemów bezpieczeństwa w budynkach. W przypadku awarii normalnego źródła światła, oświetlenie ewakuacyjne musi być w stanie działać niezależnie, aby umożliwić ludziom bezpieczne opuszczenie budynku. Oświetlenie to jest zazwyczaj zasilane z akumulatora, który nie jest zasilany z głównego źródła światła. Oświetlenie ewakuacyjne jest wymagane we wszystkich pomieszczeniach, gdzie przebywają ludzie, a także na drogach ewakuacyjnych. Musi być ono odpowiednio zaprojektowane i zainstalowane, aby ułatwić poruszanie się pośród wszelkich przeszkód i prowadzić do bezpiecznego wyjścia na zewnątrz budynku. Jakie są kluczowe wymagania dla oświetlenia ewakuacyjnego w budynkach? Jakie są zasady dotyczące pomiarów i konserwacji oświetlenia ewakuacyjnego? 

Jaka jest różnica pomiędzy oświetleniem awaryjnym a ewakuacyjnym? 

Oświetlenie awaryjne, według normy PN-EN 1838, jest instalacją oświetleniową w tym ewakuacyjnym. Oświetlenie awaryjne powinno działać wtedy, kiedy w wyniku awarii czy zatrzymania dostaw energii elektrycznej inne punkty świetlne zostaną wyłączone. Z racji tego, oświetlenie awaryjne powinno być zasilane z innego źródła, niezależnego od ogólnego. Oświetlenie awaryjne dzieli się na: 

• Oświetlenie awaryjne ewakuacyjne; 
• Oświetlenie drogi ewakuacyjnej; 
• Oświetlenie strefy otwartej; 
• Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka; 
• Oświetlenie awaryjne zapasowe. 

Awaryjne oświetlenia ewakuacyjne, którego ogólnym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa podczas wyjścia z miejsca pobytu w sytuacji zaniku normalnego zasilania, składa się z trzech następujących rodzajów oświetlenia: 

– oświetlenia drogi ewakuacyjnej, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa w czasie opuszczania miejsc pobytu osób przez stworzenie warunków widzenia umożliwiających identyfikację i wykorzystanie dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i zastosowanie sprzętu pożarowego i sprzętu bezpieczeństwa, 

– oświetlenia strefy otwartej (zapobiegającego panice), którego celem jest zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia paniki i umożliwienie bezpieczeństwa osób zmierzających w kierunku dróg ewakuacyjnych przez zapewnienie warunków widzenia umożliwiających dotarcie do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana; w ramach tego rodzaju oświetlenia zaleca się, aby przeszkody występujące na wysokości do 2 m (mierzonej od podłogi) były również oświetlone, 

– oświetlenia strefy wysokiego ryzyka, którego celem jest zwiększenie bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwienie właściwego zakończenia działań w taki sposób, aby zapewnić bezpieczeństwo osobom przebywającym w tej strefie. 

Parametry techniczne jakie musi spełniać oświetlenie ewakuacyjne: 

Zgodnie z normą PN-EN 1838:2005 dotyczącą zastosowania oświetlenia awaryjnego, oświetlenie ewakuacyjne musi spełniać poniższe kryteria: 

a) Natężenie oświetlenia E na osi drogi ewakuacyjnej powinno wynosić co najmniej 1 lx. 

b) Wzdłuż środkowej linii drogi ewakuacyjnej stosunek Emaks. do Emin. nie powinien przekraczać 40. 

c) Na poziomie podłogi, na niezabudowanym terenie aktywnej strefy otwartej, natężenie oświetlenia E powinno wynosić co najmniej 0,5 lx. 

d) W strefie otwartej stosunek Emaks. do Emin. nie powinien przekraczać 40. Należy zauważyć, że te wymogi muszą być spełnione także na koniec określonego czasu działania oświetlenia ewakuacyjnego. 

e) W strefie o wysokim ryzyku, natężenie oświetlenia ewakuacyjnego na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż 10% eksploatacyjnego natężenia podstawowego, wymaganego dla danych czynności, i musi wynosić co najmniej 15 lx. 

f) W strefie o wysokim ryzyku, równomierność natężenia E średnie do Emaks. powinna wynosić co najmniej 0,1. 

g) Aby zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia, oprawy do oświetlenia ewakuacyjnego powinny być umieszczone co najmniej 2 m nad podłogą. 

• przy każdych drzwiach wyjściowych przeznaczonych do ewakuacji, 
• w pobliżu schodów, tak aby każdy stopień był oświetlony bezpośrednio, 
• w pobliżu każdej zmiany poziomu, 
• obowiązkowo przy wyjściach ewakuacyjnych i znakach bezpieczeństwa, 
• przy każdej zmianie kierunku, 
• przy każdym skrzyżowaniu korytarzy, 
• na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego, 
• w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy, 
• w pobliżu każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego. 

Znaki przy wszystkich wyjściach awaryjnych i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być tak podświetlone, aby jednoznacznie wskazywały drogę ewakuacji do bezpiecznego miejsca. Uwaga: punkty pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowe i przyciski alarmowe powinny być oświetlone w taki sposób, aby natężenie oświetlenia na podłodze w ich pobliżu wynosiło minimum 5 lx („w pobliżu” oznacza w obrębie 2 m, mierzonych w poziomie). 

Zasady i funkcje systemu awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego 

Oświetlenie zapasowe to integralna część systemu oświetlenia awaryjnego, które umożliwia kontynuowanie normalnych działań bez większych zmian. 

W kontekście systemu awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, możemy wyróżnić cztery typy sytuacji awaryjnych, które mogą wystąpić w budynku: 

• gdy zasilanie podstawowe jest dostępne i nie ma dymu, system nie musi być aktywny, 
• gdy brakuje zasilania podstawowego, ale nie ma dymu, system musi być aktywny, 
• gdy zasilanie podstawowe jest dostępne, ale jest dym, system musi być aktywny, 
• gdy brakuje zasilania podstawowego i jest dym, system musi być aktywny. 

Głównym celem awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego jest zapewnienie natychmiastowego, automatycznego i wystarczająco długotrwałego oświetlenia określonej strefy, gdy zasilanie oświetlenia podstawowego ulegnie awarii. System awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinien spełniać następujące zadania: 

• oświetlać znaki wskazujące drogę ewakuacyjną, 
• generować odpowiednie natężenie oświetlenia na drogach ewakuacyjnych, aby umożliwić bezpieczne przemieszczanie się do bezpiecznego miejsca, 
• umożliwiać łatwe zlokalizowanie i użycie miejsc alarmów pożarowych i sprzętu przeciwpożarowego rozmieszczonych wzdłuż dróg ewakuacyjnych, 
• umożliwiać działania związane z bezpieczeństwem. 

Przepisy prawa dotyczące oświetlenia ewakuacyjnego 

Zaprezentowane poniżej są różne akty prawne, które precyzyjnie definiują, jak powinny być zaprojektowane, zainstalowane i monitorowane systemy oświetlenia ewakuacyjnego i awaryjnego, są to:  

1) Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. dotycząca ochrony przeciwpożarowej. 

2) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 20 czerwca 2007 r. – w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania 

3) Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie 

4) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania. 

5) Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. 

6) PN-EN 1838:2013-111: Określa wymagania dla systemów oświetlenia awaryjnego i oświetlenia zapasowego instalowanego w budynkach lub lokalach. 

7)PN-EN 50172:20051: Zawiera postanowienia dotyczące oświetlenia dróg ewakuacyjnych oraz znaków bezpieczeństwa, a także minimalne wymagania i parametry tego typu oświetlenia w zależności od wielkości, typu i przeznaczenia budynku. 

8) PN-EN 60598-2-22:2004/AC2: Ustala wymagania dotyczące opraw oświetleniowych do oświetlenia awaryjnego. 

Gdzie należy stosować oświetlenie ewakuacyjne? 

Z mocy prawa oświetlenie ewakuacyjne należy stosować: 
– W pomieszczeniach: 

• widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych, 
• audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób, 
• wystawowych w muzeach, 
• o powierzchni ponad 1000 m² w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym. 

– Na drogach ewakuacyjnych: 

• z pomieszczeń wymienionych w powyższym punkcie, 
• oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym, 
• w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do pobytu ludzi  
• o ograniczonej zdolności poruszania się, 
• w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego. 

– W budynkach tymczasowych, jeżeli są przeznaczone na cele widowiskowe lub inne zgromadzenia ludzi. 

Jak często należy wykonywać pomiary natężenia oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego? 

Zgodnie z § 3 ust. 1 i 2 r.o.p. urządzenia przeciwpożarowe, do których można zaliczyć oświetlenie awaryjne, w tym oświetlenie ewakuacyjne, w obiekcie powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość ich działania. Urządzenia przeciwpożarowe, powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym, zgodnie z zasadami i w sposób określony w Polskich Normach dotyczących urządzeń przeciwpożarowych, w dokumentacji techniczno-ruchowej oraz w instrukcjach obsługi, opracowanych przez ich producentów. 

Przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne urządzeń przeciwpożarowych, do których można zaliczyć oświetlenie awaryjne, w tym oświetlenie ewakuacyjne, powinny być przeprowadzane w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku. 

W jaki sposób przeprowadzać przeglądy? 

a) W przypadku używania automatycznego urządzenia testującego informacje powinny być rejestrowane co miesiąc. 
 
b) W przypadku wszystkich innych systemów testy wraz z zarejestrowaniem ich wyników powinny być wykonywane w następujący sposób: 
 
Test codzienny – wskaźniki prawidłowości działania centralnego zasilania powinny być sprawdzane wzrokowo. Inspekcja wzrokowa wskaźników ma rozpoznać stan gotowości systemu do pracy oraz rozpoznać, czy system nie wymaga przeprowadzeniu testu. 

Test comiesięczny– włączyć awaryjny tryb pracy każdej oprawy oświetleniowej i każdego znaku wyjścia oświetlonego wewnętrznie z zasilaniem akumulatorowym, poprzez symulację uszkodzenia zasilania podstawowego na czas wystarczający do upewnienia się, że każda lampa świeci. Podczas tego okresu należy sprawdzić wszystkie oprawy oświetleniowe i znaki, aby upewnić się, czy istnieją, czy są czyste oraz czy prawidłowo funkcjonują. 

Test coroczny – każdą oprawę oświetleniową i znak oświetlony wewnętrznie należy testować przez czas jego minimalnego działania, jednakże w przypadku pełnego znamionowego czasu trwania, zgodnie z informacją producenta. Należy przywrócić zasilanie oświetlenia podstawowego i sprawdzić każdą lampkę kontrolną lub urządzenie, w celu upewnienia się, że wskazują one na przywrócenie zasilania podstawowego. Zaleca się sprawdzenie poprawności działania układu ładowania; 

Źródło: Norma PN-EN 50172:2005P Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego. 

Czy istnieją nowe technologie w dziedzinie oświetlenia ewakuacyjnego? 

Tak, przeglądając rynek można natknąć się na propozycję w postaci:  

1) Oświetlenie LED: Nowoczesne systemy oświetlenia ewakuacyjnego coraz częściej wykorzystują technologię LED. Oświetlenie LED jest energooszczędne, długotrwałe i oferuje wysoką intensywność światła, co jest kluczowe dla skutecznego oświetlenia ewakuacyjnego. 

2) Systemy monitoringu oświetlenia: Firmy takie jak TM Technologie opracowały innowacyjne systemy monitoringu oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego, takie jak system DATA-S. Te systemy umożliwiają zdalne monitorowanie i kontrolę oświetlenia ewakuacyjnego, co ułatwia utrzymanie i zarządzanie tymi systemami. 

Podsumowanie

Oświetlenie ewakuacyjne jest nieodłącznym elementem bezpieczeństwa w każdym budynku. Pełni kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa ludzi podczas ewakuacji w przypadku awaryjnych sytuacji, takich jak pożar, trzęsienie ziemi, czy awaria zasilania. Jest to system zaprojektowany specjalnie w celu zapewnienia odpowiedniego oświetlenia, aby umożliwić szybką i bezpieczną ewakuację z budynku w przypadku zagrożenia. Jednym z kluczowych aspektów oświetlenia ewakuacyjnego jest jego niezawodność. Dlatego systemy te są często podłączane do systemów awaryjnego zasilania, aby działały nawet w przypadku utraty głównego źródła zasilania. Regularne testowanie, konserwacja i utrzymanie oświetlenia ewakuacyjnego są kluczowe dla zapewnienia jego skuteczności w sytuacjach kryzysowych. 

Potrzebujesz pomocy w zakresie dokumentacji BHP lub rozmieszczeniu oświetlenia ewakuacyjnego? EHS Consulting oferuje kompleksowe usługi BHP – zapraszamy.