Czym jest i do czego służy system LOTO?

W jaki sposób podnieść bezpieczeństwo pracowników serwisujących maszyny i urządzenia?

Jeśli w Twojej firmie są wykorzystywane różne maszyny i urządzenia, zapewne odpowiednia konserwacja stanowi nieodłączny element zapewnienia ciągłości ich pracy.

W trakcie wykonywania napraw oraz czynności sprawdzających poprawność działania maszyn, ważne jest zapewnienie bezpieczeństwa pracowników.

W jaki sposób może zostać ono spełnione?

Odpowiedzią jest system LOTO, który chroni obsługę przed błędami ludzkimi i uniemożliwia przypadkowe uruchomienie serwisowanego urządzenia.

Skrót LOTO pochodzi od słów Lockout i Tagout, które są dwoma podstawowymi założeniami tego systemu:

• Lockout czyli zamknięcie, polegające na umieszczeniu specjalnej blokady w miejscu umożliwiającym załączenie przepływu energii w urządzeniu (np. zabezpieczenie w rozdzielni)

• Tagout czyli umieszczenie w miejscu zastosowania blokady informacji o powodzie wyłączenia, osobie odpowiedzialnej itp. Najczęściej jest to zawieszka (z ang. tag) ostrzegająca i informująca pracowników, że dana maszyna jest wyłączona z eksploatacji.

Co mówi prawodawstwo?

Polskie i europejskie przepisy nie zobowiązują do stosowania systemu LOTO, jednak wskazują o konieczności zabezpieczania źródeł energii, m.in.:

• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/104/WE z dnia 16 września 2009 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy (Dz. Urz. UE L 260 z 3.10.2009, s. 5) ,
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p.

Zgodnie z § 52 r.b.h.p. każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymania. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami, jakie stwarza maszyna, i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być wyposażona w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego. Elementy sterownicze maszyn mające wpływ na bezpieczeństwo muszą być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wymaganiami określonymi w Polskich Normach. Elementy sterownicze nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, w szczególności spowodowanych ich niezamierzonym użyciem.

Zgodnie z § 58 r.b.h.p. o dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik powinien niezwłocznie zawiadomić przełożonego. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasilania energią. Wznowienie pracy maszyny bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być wycofane z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.

Dlaczego warto stosować LOTO?

Elementy takie jak kłódki bezpieczeństwa, blokady zaworu, zamki, linki i inne tego typu zabezpieczenia pozwalają zablokować źródło energii w pozycji zamkniętej i uniemożliwiają dostarczenie energii do maszyny, która podlega w danym momencie przeglądowi.

Pełne wdrożenie LOTO powinno obejmować, m.in.:

• audyt (identyfikacja zagrożeń na każdej z maszyn, dobór odpowiednich blokad systemu Lockout),
• stworzenie ogólnej koncepcji i pisemnej procedury LOTO,
• dostarczenie blokad Lockout, kłódek systemowych oraz zawieszek,
• oznaczenie maszyn i instalacji dla potrzeb LOTO,
• stworzenie instrukcji stanowiskowych LOTO,
• szkolenie w pełnym zakresie dla użytkowników systemu,
• audyt sprawdzający działanie systemu LOTO.

Rodzaje zagrożeń, przy których znajduje zastosowanie LOTO

Kompletna gama fizycznych zabezpieczeń do wszystkich rodzajów energii obejmuje:
• zagrożenia elektryczne – specjalne zabezpieczenia Lockout dla każdego rodzaju wyłączników elektrycznych chroniących pracowników przed nieoczekiwanym załączeniem maszyn; to m.in. zabezpieczenia na wyłączniki prądu, przełączniki, wyłączniki remontowe, bezpieczniki mocy, zabezpieczenia wtyczek, złączy przemysłowych i gniazd elektrycznych,
• zagrożenia mechaniczne – blokady, które są podstawą systemu Lockout. Umożliwiają zablokowanie każdego rodzaju energii doprowadzanej do maszyn. Energia zgromadzona w maszynach, np. ciśnienie oleju w instalacji hydraulicznej, może wprowadzić maszynę w ruch. Dlatego też oprócz blokad wyłączników elektrycznych i zaworów na rurociągach stosowane są blokady pneumatyki i hydrauliki,
• zagrożenia chemiczne – wszelkie substancje doprowadzane do maszyn za pomocą rurociągów stanowią potencjalne zagrożenie dla pracowników remontujących maszyny. Dlatego stosuje się blokady zaworów kulowych, zasuw z pokrętłem, zaworów motylkowych, blokady linkowe i inne.

Elementy takie jak kłódki bezpieczeństwa, blokady zaworu, zamki, linki i inne tego typu zabezpieczenia pozwalają zablokować źródło energii w pozycji zamkniętej i uniemożliwiają dostarczenie energii do maszyny, która podlega w danym momencie przeglądowi.

Przykład stosowania systemu LOTO w praktyce (na podstawie przyjętego systemu w firmie General Electric):

Czerwona zawieszka zgodnie z przyjętym systemem LOTO jest umieszczana na zamku każdej maszyny, podlegającej czynnościom konserwacyjnym i/lub serwisowym. Na zawieszce powinna się znaleźć jasna informacja o niebezpieczeństwie, mogącym mieć miejsce w przypadku nieuprawnionego uruchomienia urządzenia. Na zawieszce powinny się znaleźć informacje takie jak: data wykonania konserwacji, imię i nazwisko i/lub zdjęcie osoby upoważnionej.

Żółty znacznik „Wyłączony z użytkowania” powinien zostać umieszczony na urządzeniu, które jest wyłączone z eksploatacji lub nie działa i pozostawione do czasu powtórnego włączenia do eksploatacji urządzenia. Na zawieszce powinny znajdować się takie komunikaty jak: „Uwaga”, „Nie używać”. Na zawieszce powinny się znaleźć informacje takie jak: data wykonania konserwacji, imię i nazwisko i/lub zdjęcie osoby upoważnionej.

Żółto-niebieska zawieszka powinna zostać umieszczona na urządzeniu pomiędzy zmianami, gdy procedura LOTO nadal obowiązuje, ale nie stanowi pierwszą linię ochrony przed niekontrolowanym przepływem energii. Na zawieszce powinny się znaleźć informacje takie jak: data wykonania konserwacji, imię i nazwisko i/lub zdjęcie osoby upoważnionej.

Warto mieć na uwadze, że powyższe zawieszki stanowią jedynie przykład. Każda organizacja wymaga odrębnej identyfikacji zagrożeń oraz stworzeniu własnej koncepcji i pisemnej procedury LOTO. Zadbaj o bezpieczeństwo swoich pracowników i zorganizuj dla nich praktyczne szkolenia BHP.