BHP: Odpowiedzialność karna pracodawcy

Czy pracodawca może podlegać odpowiedzialności karnej za niezapewnienie bezpiecznych warunków pracy? Co jeśli dojdzie do wypadku przy pracy i pracownik dozna ciężkiego uszczerbku na zdrowiu?

Czy BHP jest istotne – co mówią statystyki?

Świadomość przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy z każdym rokiem rośnie, czego przykładem jest m.in. wydanie w 2021 roku przez Komisję Europejską dokumentu „Strategiczne ramy UE dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021–2027. Bezpieczeństwo i higiena pracy w zmieniającym się świecie pracy” skierowanego do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, który przewiduje plan działania na najbliższe lata. Niemniej jednak co roku dochodzi do wypadków przy pracy w Polsce, a w niechlubnych statystykach wysokie miejsce zajmują te ze skutkiem ciężkim lub śmiertelnym. Statystyki mówią o ciągłym wzroście liczby wszczętych postępowań z art. 220 kodeksu karnego (kk) – z 591 w 1999 roku do 3157 w 2020 r., z czego w 2020 r. liczba stwierdzonych przestępstw wynosiła 478. Artykuł 220 mówi, że:

• „§ 1. Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego
  uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
• § 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

O zwiększaniu bezpieczeństwa pracy dzięki skutecznym szkoleniom BHP pisaliśmy w innym wpisie – przedstawiliśmy tam, dlaczego wstępne szkolenia BHP odgrywają istotną rolę w minimalizowaniu zagrożeń w miejscu pracy i zapobieganiu wypadkom.

Odpowiedzialność karna pracodawcy

§ 3. Nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo”. Typ czynu, który został określony w art. 220 § 1 i 2 kk, jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub skutki dla zdrowia pracownika, mające postać obrażeń ciała określonych w art. 156 kk. Wyraża się to w samym już zaistnieniu stanu bezpośredniego, realnego narażenia tych dóbr na niebezpieczeństwo.

Między naruszeniem przez osobę odpowiedzialną konkretnego obowiązku z zakresu bhp (reguły ostrożności) a nastąpieniem skutku musi istnieć związek.

Przy jego ocenie należy wziąć pod uwagę związek niewypełnienia obowiązku zapewnienia warunków bezpiecznej pracy i prawidłowych szkoleń BHP ze stanem narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Zgodnie z art. 2 kk: „Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi”.

Obowiązki pracodawcy i osób kierujących pracownikami, wynikające z kodeksu pracy

Bez wątpienia pracodawca jest gwarantem bezpieczeństwa pracy na mocy art. 207 kodeksu pracy:

„§ 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy, o których mowa w art. 237(11).
§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (…)”.

Odpowiedzialność pracodawcy na tle orzecznictwa

Zgodnie z doktryną i judykaturą (m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2012 r., sygn. akt V KK 64/12), skutek stanowiący znamię przestępstwa materialnego z zaniechania może być przypisany tym tylko osobom, które nie wypełniły ciążącego na nich prawnego, szczególnego obowiązku (powiązanie normatywne), a w nastąpieniu skutku urzeczywistniło się niebezpieczeństwo, które miało być odwrócone przez wykonanietego obowiązku (powiązanie kauzalne). Ta ostatnia przesłanka stanowi warunek obiektywnego przypisania skutku za bezprawne zaniechanie (J. Giezek, red. [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Warszawa 2007, s. 43
OSNKW 2001/56/45).

Działanie pracodawcy w sposób nieumyślny nosi niższy stopień winy, zgodnie z art. 220 § 2 kk. Nieumyślność jako strona podmiotowa czynu została wyrażona w art. 9 § 2 kk: „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć”. W odniesieniu do kwestii zapewnienia bezpieczeństwa pracy taka sytuacja może mieć miejsce, gdy np. dochodzi do wypadku przy pracy pracownika, który wykonywał pracę na wysokości (zaliczoną do prac zwiększonego ryzyka, charakteryzowaną jako „praca szczególnie niebezpieczna”), a pracodawca, wiedząc o wymaganych środkach ochrony indywidualnej przy takiego rodzaju pracach nie zapewnił ich, co w konsekwencji doprowadziło do wypadku. W takim przypadku należy wskazać, czy wypełnienie tego obowiązku zapobiegłoby powstaniu bezpośredniego niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracowników.

Warto wskazać również, że w wielu przypadkach odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa pracy, oprócz pracodawcy, może ponosić np. osoba kierująca pracownikami czy kierownik budowy lub robót w przypadku realizacji inwestycji budowlanej. Konieczne jest więc zapewnienie nadzoru BHP i prowadzenie odpowiedniej dokumentacji BHP.

Obowiązki osoby kierującej wynikające z kodeksu pracy

W myśl art. 212 kp:

„Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy;
2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy;
4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami”

Artykuł ukazał się w styczniowym wydaniu miesięcznika ,,Pracownik Samorządowy”, Autor: Agnieszka Kuźmicka

Skontaktuj się z nami: https://ehsconsulting.pl/kontakt/