Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy

Mianem wydatku energetycznego określana jest energia produkowana przez organizm podczas wykonywania pracy fizycznej. Wielkość wydatkowanej energii podawana jest w jednostkach pracy, kcal na jednostkę czasu lub zgodnie z układem jednostek SI w kJ na jednostkę czasu lub w watach w przeliczeniu na powierzchnię ciała.

Metody oznaczania wydatku energetycznego

Jeśli chcemy wyznaczyć wydatek energetyczny w ciągu całej zmiany roboczej, musimy określić czas trwania poszczególnych czynności roboczych w tym okresie tj.: wyznaczyć „chronometraż pracy”. Obserwując przebieg pracy można stwierdzić, że daje się ona podzielić na pewne powtarzające się cykle np. stanie, chodzenie, przenoszenie ciężaru na pewną odległość czy wysokość, spowodować odpowiednie wymuszenie postawy, obróbka jakiegoś elementu itp.

Następnie wystarczy określić wydatek podczas wykonywania tak wyodrębnionych czynności. Istnieje wiele metod oznaczania wydatku energetycznego podczas wykonywania pracy:  metoda kalorymetrii bezpośredniej zwana powszechnie respiracyjną, polegająca na wyznaczaniu ilości zużytego przez organizm tlenu względnie wytworzonego przez organizm dwutlenku węgla w czasie wykonywanej pracy, metoda kalorymetrii pośredniej polegająca na oznaczeniu wartości wentylacji płuc podczas poszczególnych cykli pracy, częstości skurczów mięśniowych serca względnie temperatury wewnętrznej ciała ludzkiego metoda chronometrażowo-tabelaryczna wykorzystująca tabele wydatków energetycznych określonych dla poszczególnych czynności pracy fizycznej człowieka.
Wszystkie wymienione metody mają swoje wady, zalety i wszystkie obarczone są błędami, a ich wykorzystanie zależy od wielu elementów takich jak: cel, koszt czy wymagana dokładność badań.
Ocenę wydatku energetycznego na badanych stanowiskach pracy oparto na szacunkowej metodzie chronometrażowo-tabelarycznej, G. Lehmana. Metoda Lehmana jest dwuetapowa.

W pierwszym etapie dokonuje się oceny pozycji ciała podczas pracy i stosując tabelę A, szacuje wydatek energetyczny wynikający z utrzymania tej pozycji.
W drugim etapie ocenia się, na podstawie analizy czynności roboczych, głównie grupy mięśni wykonujących te czynności. Koszt energetyczny pracy jest sumą wyników uzyskanych w obu omówionych etapach.

Metoda ta jest zalecana przez Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie („Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowiskach roboczych”, Warszawa 1998 r.) jest ona również w normie ISO 8996.1990 Ergonomics-Determination of metabolic heat production. Wykorzystano również wyniki badań wykonywanych w Pracowni Fizjologii i Higieny Pracy Centralnego Instytutu Ochrony Pracy w latach 1977-2007.

Przepisy prawne – wydatek energetyczny

PROFILAKTYCZNE POSIŁKI I NAPOJE

Na podstawie art. 232 Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych nieodpłatnych posiłków profilaktycznych, przy czym posiłki takie należą się pracownikom, którzy: wykonują pracę fizyczną powodującą w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal u mężczyzn i powyżej 1100 kcal u kobiet, wykonują pracę fizyczną w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych koniecznym jest utrzymanie temperatury poniżej 10 stopni C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25 stopni C, powodującą w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000kcal u kobiet, wykonują pracę fizyczną na przestrzeni otwartej w okresie zimowym, powodującą w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal u mężczyzn i powyżej 1000 kcal u kobiet (za okres zimowy uważa się okres od 1 listopada do 31 marca),wykonują pracę pod ziemią, wykonują pracę przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych oraz innych podobnych zdarzeń losowych.

Gdy praca jest wykonywana w warunkach zimnego mikroklimatu, konieczne staje się wyrównanie bilansu cieplnego organizmu. Podawanie posiłków profilaktycznych w warunkach mikroklimatu zimnego jest uzasadnione zarówno wówczas, gdy praca ciężka jest wykonywana w pomieszczeniu zamkniętym, jak i wtedy, gdy odbywa się na otwartej przestrzeni w okresie zimowym.
Posiłek profilaktyczny powinien mieć wartość kaloryczną ok. 1000 kcal i być wydawany w formie jednego dania gorącego, w połowie zmiany roboczej (po upływie 3-4 godzin pracy), aby zrównoważyć wydatkowaną w tym czasie energię. Posiłek ten nie powinien zawierać zbyt wielu białek i tłuszczów. Z punktu widzenia zdolności do pracy mięśniowej najbardziej uzasadnione jest wzbogacanie węglowodanami zwykłej diety mieszanej. Posiłek profilaktyczny powinien zatem zawierać ok. 50-55% węglowodanów, 30-35% tłuszczów i 15% białek.
Jednocześnie pracodawca ma obowiązek zapewnić napoje pracownikom, którzy: wykonują pracę w warunkach mikroklimatu gorącego charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 250 C, wykonują prace w warunkach mikroklimatu zimnego charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej (WCI) powyżej 1000, wykonują pracę na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 100C lub powyżej 250 C, wykonują pracę fizyczną związaną z wydatkiem energetycznym 1500 kcal u mężczyzn i 1000 kcal u kobiet, wykonują prace, na których temperatura spowodowana warunkami termicznymi przekracza 280 C.

W Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. poz. 313 i 930 oraz z 2009r poz. 462), z późniejszymi zmianami (Rozporządzenie ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 25 kwietnia 2017 r. Dz. U. poz. 854) określono jako wzbronione dla kobiet prace związane z wydatkiem energetycznym równym 5000 kJ (1200 kcal) w ciągu zmiany roboczej oraz prace dorywcze, jeśli podczas ich wykonywania wydatek energetyczny wynosi 20 kJ (4,8 kcal) na minutę. Określono jako wzbronione dla mężczyzn prace związane z wydatkiem energetycznym równym 8400 kJ (2000 kcal) w ciągu zmiany roboczej oraz prace dorywcze, jeśli podczas ich wykonywania wydatek energetyczny wynosi 30 kJ (7,2 kcal) na minutę.

Dopuszczalne granice obciążenia energetycznego młodocianych podczas pracy ustalono w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz.2047, z 2005 r. Nr 136 , poz. 1145, z 2006 r. NR 107, poz.724,oraz Obwieszczenie prezesa Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2016 r. (Dz. U. 2016 poz. 1509) w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac.

Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. (Dz. U. 2017 poz. 796) w sprawie wykazu prac uciążliwych , niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią zakazuje się wykonywania prac związanych z transportem ręcznym oraz innych prac związanych z wysiłkiem fizycznym.
Specyficznym problemem w przedsiębiorstwach jest dźwiganie i przenoszenie ciężarów. Są to powszechnie występujące elementy pracy, które powodują duże obciążenie organizmu, zarówno dynamiczne, jak i statyczne. Zagadnieniu temu poświęcono osobną dyrektywę EWG (Dyrektywa 90/269/EWG w sprawie minimalnych wymagań dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa pracy podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa u pracowników). Zgodnie z zaleceniami tej dyrektywy pracodawca jest zobowiązany do eliminacji ręcznego przemieszczania ciężarów lub jeżeli nie da się go uniknąć, do zastosowania odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych zmniejszających ryzyko dla zdrowia związane z dźwiganiem.

Ocena ciężkości pracy

Do oceny wielkości obciążenia pracą fizyczną można stosować pewne wskaźniki fizjologiczne, istnieje bowiem określona zależność funkcji fizjologicznych organizmu od obciążenia pracą. W praktyce stopień ciężkości pracy można określić na podstawie pomiarów takich wskaźników jak: wentylacja płuc, zużycie tlenu, częstość skurczów mięśnia sercowego, temperatura wewnętrzna ciała, względnie oszacowany jedną z wyżej wymienionych metod, wydatek energetyczny. Kryteria oceny zamieszczono w poniższych tabelach 1 i 2.
Na duży wydatek energetyczny składać się mogą okresy bardzo dużego wysiłku fizycznego z następującymi po nim dłuższymi przerwami. W związku z tym, jeżeli okaże się, że ponad 50% efektywnego wydatku energetycznego przypada na czynności wymagające wydatku energetycznego powyżej 8 kcal/min (33,5 kJ/min) lub 70% wymaga wydatku energetycznego powyżej 5 kcal/min (20,9 kJ/min), można ustalony stopień ciężkości pracy podwyższyć o jedną grupę.

*Bardzo ciężkie prace fizyczne

to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 8400kJ, a u kobiet powyżej 4600kJ.

**Ciężkie prace fizyczne

związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn – powyżej 6300 kJ, a u kobiet – powyżej 4200 kJ, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kg dla mężczyzn i 5 kg dla kobiet (wg OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50% zmiany roboczej.

Chcesz dokonać oceny wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowiskach w Twojej firmie i nie wiesz, jak to zrobić?

Opracowujemy dokumentację BHP i  PPOŻ., przeprowadzamy szkolenia BHP i szkolenia PPOŻ i przeprowadzamy audyty BHP i audyty PPOŻ.