Jak powstaje karta charakterystyki – od informacji o produkcie do gotowego dokumentu

Każdy, kto wprowadza do obrotu, importuje lub wykorzystuje substancje chemiczne, spotkał się
z pojęciem karty charakterystyki (SDS – Safety Data Sheet). Ten dokument jest podstawowym narzędziem komunikacji informacji o produktach w łańcuchach dostaw – opisuje właściwości, zagrożenia i zasady bezpiecznego stosowania produktu. 

Wbrew pozorom jego opracowanie nie polega jedynie na uzupełnieniu szablonu. To proces, który wymaga analizy danych, interpretacji przepisów i oceny zagrożeń. Poniżej przedstawiamy, jak wygląda tworzenie karty charakterystyki krok po kroku.

Podstawa karty charakterystyki – informacje o produkcie

Przygotowanie karty charakterystyki zaczyna się od zebrania kompletu danych o produkcie. To etap, który często zajmuje najwięcej czasu, bo bez rzetelnych informacji nie da się przeprowadzić poprawnej klasyfikacji ani dobrać właściwych środków bezpieczeństwa.

Zestaw zbieranych informacji może się różnić, w zależności od produktu, natomiast zwykle lista obejmuje:

• dokładny skład chemiczny mieszaniny lub dane identyfikacyjne substancji,
• zastosowanie produktu – czy jest przeznaczony dla przemysłu, profesjonalistów, czy konsumentów,
• właściwości fizykochemiczne (temperatura zapłonu, stan skupienia, lepkość, barwa, zapach),
• informacje toksykologiczne i ekotoksykologiczne,
• sposób pakowania i warunki przechowywania.

Dane te stanowią podstawę dla dalszych analiz – to z nich wyprowadza się klasyfikację zagrożeń, oznakowanie i treść większości sekcji karty.

Klasyfikacja CLP – określenie „profilu” zagrożeń

Kiedy dane o produkcie są już zebrane, kolejnym krokiem jest klasyfikacja według rozporządzenia CLP (1272/2008/WE). 

Na tym etapie autor karty charakterystyki określa, czy produkt jest łatwopalny, toksyczny, żrący, drażniący lub stwarza inne zagrożenia. Ocena odbywa się na podstawie właściwości składników oraz metod wskazanych w przepisach.

Efektem klasyfikacji jest tak zwany „profil” zagrożeń produktu – zestaw kategorii oraz klas zagrożeń i odpowiadających im zwrotów H. Ta część jest kluczowa, ponieważ decyduje o dalszej treści karty charakterystyki: sposobach postępowania, środkach ochrony, a nawet o sposobie oznakowania opakowania.

Oznakowanie i etykieta CLP

Wyniki klasyfikacji przekładają się bezpośrednio na etykietę produktu. To właśnie na niej pojawiają się piktogramy, hasło ostrzegawcze oraz zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia i zalecane środki ostrożności (H, P, EUH). Dla użytkownika końcowego – zwłaszcza konsumenta – etykieta jest często jedynym źródłem informacji o bezpieczeństwie produktu, dlatego jej prawidłowe opracowanie ma znaczenie kluczowe.

Błędy w etykietowaniu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji – nie tylko prawnych, ale również finansowych, jeśli konieczne okaże się wycofanie lub przepakowanie partii produktów.

Skład produktu – co ujawniamy w karcie charakterystyki?

Kolejna część dokumentu, sekcja 3 karty charakterystyki, opisuje skład mieszaniny.
Karta charakterystyki zazwyczaj nie zawiera pełnej receptury – ujawnia jedynie te składniki, których wskazanie jest obowiązkowe zgodnie z rozporządzeniem REACH. Są to substancje niebezpieczne, wpływające na klasyfikację mieszaniny lub objęte określonymi ograniczeniami.

Autor SDS musi więc ocenić, które składniki wymagają wyszczególnienia i w jakich zakresach stężeń mogą być ujawnione. Wymaga to znajomości przepisów i praktyki branżowej, ponieważ błędna prezentacja składu jest jedną z częstszych przyczyn zastrzeżeń ze strony inspektorów. Z kolei ujawnianie zbyt dużej ilości informacji tam, gdzie nie jest to wymagane, może narażać na ujawnienie tajemnicę handlową firmy.

Transport i klasyfikacja przewozowa

Jeśli produkt jest uznany za niebezpieczny w transporcie, niezbędne jest opracowanie sekcji 14. Opisuje ona zasady przewozu zgodnie z przepisami ADR (transport drogowy), IMDG (morski) lub IATA (lotniczy), a także innymi tam, gdzie może to mieć zastosowanie. W tej części podaje się między innymi:

• numer UN,
• nazwę przewozową,
• klasę zagrożenia,
• grupę pakowania.

Prawidłowa klasyfikacja transportowa to gwarancja, że produkt zostanie przewieziony zgodnie z przepisami, a w razie kontroli nie pojawią się problemy z dokumentacją.

Pozostałe informacje – od postępowania po środki ochrony

Po ustaleniu podstawowych elementów (klasyfikacja, etykieta, skład, transport) przygotowuje się pozostałe sekcje zgodnie z wymaganiami rozporządzenia 2020/878/UE. 

To etap, w którym autor karty charakterystyki opisuje między innymi:

• środki pierwszej pomocy,
• postępowanie w przypadku wycieku lub pożaru,
• sposoby bezpiecznego magazynowania i pracy z produktem,
• środki ochrony indywidualnej,
• postępowanie z odpadami i informacje o narażeniu w miejscu pracy.

Choć te sekcje są mniej „techniczne” niż klasyfikacja CLP, to właśnie one decydują o praktycznej wartości karty charakterystyki. Dobrze opracowany dokument nie tylko spełnia wymagania formalne, ale też realnie pomaga użytkownikowi w bezpiecznym stosowaniu produktu.

Ocena przepisów i zgodności regulacyjnej

Końcowym etapem opracowania SDS jest analiza zgodności z przepisami – opisana w sekcji 15.
Tu sprawdza się, czy produkt:

• zawiera substancje szczególnie niebezpieczne (SVHC),
• podlega ograniczeniom REACH,
• wymaga zezwolenia,
• lub jest objęty innymi regulacjami sektorowymi.

To swoista „kontrola jakości” produktu – upewnienie się, że produkt spełnia wymagania podstawowych aktów prawnych takich jak REACH czy CLP, a karta charakterystyki odzwierciedla odpowiednie ograniczenia czy nakazy.

Etapy opracowania karty charakterystyki – w skrócie

Proces tworzenia SDS można podsumować w kilku głównych krokach:

1. Zebranie danych o produkcie,
2. Klasyfikacja CLP,
3. Przygotowanie oznakowania i etykiety,
4. Opracowanie sekcji dotyczącej składu,
5. Klasyfikacja transportowa,
6. Wypełnienie pozostałych sekcji zgodnie z 2020/878/UE,
7. Ocena zgodności z przepisami.

W praktyce

Przygotowanie karty charakterystyki to nie tylko obowiązek prawny, ale też proces wymagający doświadczenia w interpretacji przepisów CLP, REACH i regulacji transportowych. Dokument dobrze opracowany stanowi realne narzędzie bezpieczeństwa, a nie jedynie formalność. Dlatego wiele firm decyduje się zlecić jego przygotowanie specjalistom w zakresie bezpieczeństwa chemicznego, którzy potrafią połączyć aspekty prawne, techniczne i praktyczne w jeden spójny dokument.