BHP w budownictwie – najważniejsze informacje w pigułce

Budownictwo jest branżą, w której do wypadków przy pracy dochodzi dość często. Zgodnie ze statystykami GUS za 2021 rok, na 1000 pracujących jest nieco ponad 4 poszkodowanych w wypadkach przy pracy.

Z uwagi na dużą rozpiętość prac, które są prowadzone w branży budowlanej, a także na ilość możliwych występujących zagrożeń, ustawodawca wskazał w wielu aktach prawnych na sposób zapewnienia bezpieczeństwa pracownikom.

Regulacje prawne dotyczące bhp na budowie

Do podstawowych regulacji odnoszących się do bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac budowlanych, zaliczyć można przede wszystkim:

• Ustawę z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.2022.1510 t.j. z dnia 2022.07.19),
• Ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U.2021.2351 t.j. z dnia 2021.12.20),
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U.2003.120.1126 z dnia 2003.07.10),
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz.U.2018.583 t.j. z dnia 2018.03.20),
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U.2003.47.401 z dnia 2003.03.19)

źródło: Wypadki przy pracy w 2021 r. – dane wstępne

Organizacja bezpiecznego placu budowy

Do poprawy bezpieczeństwa przyczyniają się przede wszystkim ludzie, dlatego myśląc o organizacji prac nie można zapomnieć o podziale obowiązków poszczególnych osób biorących udział w procesie inwestycyjnym.

Jedną z najważniejszych osób na budowie jest Kierownik budowy. Zgodnie z art. 22 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, podstawowych obowiązków kierownika budowy należy:

• koordynowanie realizacji zadań zapobiegających zagrożeniom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia:
  a) przy opracowywaniu technicznych lub organizacyjnych założeń planowanych robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów, które mają być prowadzone jednocześnie lub kolejno,
  b) przy planowaniu czasu wymaganego do zakończenia robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów;
• koordynowanie działań zapewniających przestrzeganie podczas wykonywania robót budowlanych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartych w przepisach, o których mowa w art. 21a ust. 3, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;
• wprowadzanie niezbędnych zmian w informacji, o której mowa w art. 20 ust. 1 pkt 1b, oraz w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, wynikających z postępu wykonywanych robót budowlanych;
• podejmowanie niezbędnych działań uniemożliwiających wstęp na budowę osobom nieupoważnionym;
• wstrzymanie robót budowlanych w przypadku stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia oraz bezzwłoczne zawiadomienie o tym właściwego organu.

Budowa jest miejscem, w którym prace wykonują pracownicy zarówno od strony generalnego wykonawcy, jak również podwykonawców. Dlatego, w takim przypadku należy wziąć pod uwagę regulacje zawarte w Art. 208 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.

§ 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
1. współpracować ze sobą;
2. wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu;
3. ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników;
4. informować siebie nawzajem oraz pracowników lub ich przedstawicieli o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywanych przez nich prac.

Dodatkowo, w celu zapewnienia właściwego nadzoru nad spełnieniem regulacji bezpieczeństwa i higieny pracy, powoływana jest osoba na stanowisku specjalisty ds. BHP.

Zadania specjalisty ds. BHP, jako pracownika służby BHP zostały określone w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do zakresu działania służby bhp należy:

• przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
• opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
• udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
• doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą,
• doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla
• zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Należy mieć również na uwadze, że zgodnie z art. 17 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U.2021.2351 t.j. z dnia 2021.12.20):

,,Uczestnikami procesu budowlanego, w rozumieniu ustawy, są:
1) inwestor;
2) inspektor nadzoru inwestorskiego;
3) projektant;
4) kierownik budowy lub kierownik robót.”

Dla powyżej wymienionych funkcji zostały określone obowiązki w zakresie bezpieczeństwa pracy podczas inwestycji budowlanej. W przypadku kierownika budowy, zostały wskazane w art. 22. Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U.2021.2351 t.j. z dnia 2021.12.20).

Dokumentacja bhp na budowie

Zgodnie z Art. 94 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy Dz.U.2020.1320 t.j. z dnia 2020.07.30, pracodawca jest obowiązany w szczególności:

• zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami;
• organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy;
• zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Plan Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia (BiOZ)

Jednym z najważniejszych dokumentów na budowie jest plan Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia (w skrócie: plan BiOZ). Biorąc na względzie o Art. 21a ust. 1 Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane:

,,Kierownik budowy jest obowiązany sporządzić lub zapewnić sporządzenie, przed rozpoczęciem budowy, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, uwzględniając specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót budowlanych, w tym planowane jednoczesne prowadzenie robót budowlanych i produkcji przemysłowej.”

Plan sporządza się jeżeli:

1. w trakcie budowy wykonywany będzie przynajmniej jeden z rodzajów robót budowlanych wymienionych w pkt 2 art. 21a pr. bud. lub
2. przewidywane roboty budowlane mają trwać dłużej niż 30 dni roboczych i jednocześnie będzie przy nich zatrudnionych co najmniej 20 pracowników lub pracochłonność planowanych robót będzie przekraczać 500 osobodni.

W planie, o którym mowa w ust. 1, należy uwzględnić specyfikę następujących rodzajów robót budowlanych:
1) których charakter, organizacja lub miejsce prowadzenia stwarza szczególnie wysokie ryzyko powstania zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a w szczególności przysypania ziemią lub upadku z wysokości;
2) przy prowadzeniu których występują działania substancji chemicznych lub czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi;
3) stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym;
4) prowadzonych w pobliżu linii wysokiego napięcia lub czynnych linii komunikacyjnych;
5) stwarzających ryzyko utonięcia pracowników;
6) prowadzonych w studniach, pod ziemią i w tunelach;
7) wykonywanych przez kierujących pojazdami zasilanymi z linii napowietrznych;
8) wykonywanych w kesonach, z atmosferą wytwarzaną ze sprężonego powietrza;
9) wymagających użycia materiałów wybuchowych;
10) prowadzonych przy montażu i demontażu ciężkich elementów prefabrykowanych.

Na podstawie art. 21a ust. 4 pr. bud. Minister Infrastruktury wydał rozporządzenie z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

Określa ono zakres i formę informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz szczegółowy zakres rodzajów robót budowlanych, stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi.

Plan BiOZ powinien składać się z poszczególnych elementów, które zostały wskazane w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury  z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Zgodnie z § 2 ww. rozporządzenia:

1.Informacja dotycząca bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zwana dalej „informacją”, zawiera stronę tytułową i część opisową.
2.Strona tytułowa zawiera:
1)nazwę i adres obiektu budowlanego;
2)imię i nazwisko lub nazwę inwestora oraz jego adres;
3)imię i nazwisko oraz adres projektanta, sporządzającego informację.

Natomiast część opisowa powinna zawierać:

1.zakres robót dla całego zamierzenia budowlanego oraz kolejność realizacji poszczególnych obiektów;

2.wykaz istniejących obiektów budowlanych;

3.wskazanie elementów zagospodarowania działki lub terenu, które mogą stwarzać zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi;

4.informacje dotyczące przewidywanych zagrożeń występujących podczas realizacji robót budowlanych, określające skalę i rodzaje zagrożeń oraz miejsce i czas ich wystąpienia;

5.informację o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagrożenia;

6.informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych, w tym:

• określenie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia,
• konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed skutkami zagrożeń,
• zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi przez wyznaczone w tym celu osoby.

7. określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy;
8.wskazanie środków technicznych i organizacyjnych, zapobiegających niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagrożenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie, w tym zapewniających bezpieczną i sprawną komunikację, umożliwiającą szybką ewakuację na wypadek pożaru, awarii i innych zagrożeń;
9.wskazanie miejsca przechowywania dokumentacji budowy oraz dokumentów niezbędnych do prawidłowej eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych.

Natomiast część rysunkowa powinna zawierać w szczególności:

• czytelną legendę;
• oznaczenie czynników mogących stwarzać zagrożenie;
• rozmieszczenie urządzeń przeciwpożarowych wraz z parametrami poboru mediów, punktami czerpalnymi, zaworami odcinającymi, drogami dojazdowymi;
• rozmieszczenie sprzętu ratunkowego (w tym pływającego, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem robót), niezbędnego przy prowadzeniu robót budowlanych;
• rozmieszczenie i oznaczenie granic obszarów wewnętrznych i zewnętrznych stref ochronnych, wynikających z przepisów odrębnych, takich jak strefy magazynowania i składowania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych, strefy pracy sprzętu zmechanizowanego i pomocniczego;
• rozmieszczenie placów produkcji pomocniczej, takich jak węzły produkcji betonu cementowego i asfaltowego, prefabrykatów;
• przedstawienie rozwiązań układów komunikacyjnych, transportu na potrzeby budowy oraz ogrodzenia terenu;
• lokalizację pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.

Instrukcja Bezpiecznego Wykonywania Robót (IBWR)

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 6.02.2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych – dalej r.r.b., instrukcję IBWR podczas robót budowlanych sporządza wykonawca (w jego imieniu np. kierownik budowy).
Powinien też on zapoznać z instrukcją wszystkich pracowników zatrudnionych na danej budowie.

Przepisy nie określają wprost jak powinna wyglądać Instrukcja Bezpiecznego Wykonywania Robót.

Poniżej zamieszczamy kilka przykładów opracowania poszczególnych części dokumentu – IBWR.

Projekt Organizacji Robót (POR)

Często spotykanym dokumentem przy prowadzeniu inwestycji budowlanych na obiektach przemysłowych np. elektrociepłowniach jest Projekt Organizacji Robót. Projekt organizacji robót sporządza wykonawca (np. kierownik budowy) przy współpracy m.in. ze służbą BHP (jeśli nie jest to dla tej służby dodatkowe zadanie), w powiązaniu z planem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Projekt organizacji robót sporządza wykonawca budowy (np. kierownik budowy) dla prac szczególnie niebezpiecznych (wtedy, gdy obowiązuje plan bioz).

Projekt organizacji robót powinien być uzgodniony i podpisany przez odpowiednie osoby (inwestor, inspektor nadzoru, służba BHP, kierownik projektu).
W projekcie uwzględnia się m.in.:

1. umowę z inwestorem na szczegółowe sporządzenie dokumentacji (zagospodarowanie placu budowy lub budowy i modernizacji budynku);
2. projekt budowy;
3. Polskie Normy i przepisy budowlane.

Zasady bhp w budownictwie

Zasad dotyczących bezpiecznej pracy przy prowadzeniu robót budowlanych jest wiele, dlatego ciężko byłoby wymienić w formie jednego zestawienia. Wiele zależy od specyfiki prowadzenia danej inwestycji, miejsca, rodzaju prac, a także wykorzystywanego sprzętu.

Przykładowo przy pracach transportowych, do zagrożeń zaliczyć można:

• upadek transportowanego materiału,
• przewrócenie się sprzętu budowlanego spowodowane nierównością terenu lub przeładowaniem,
• przewrócenie się żurawi spowodowane przez warunki atmosferyczne w tym porażenie prądem (burze).

Dlatego wprowadza się zakaz organizacji pracy w przypadku:

• siły wiatru powyżej 10 m/s,
• burzy z wyładowaniami atmosferycznymi,
• braku IBWR,
• braku odpowiednich kwalifikacji do prowadzenia prac,
• niewłaściwe przygotowanie stanowiska pracy jak nie stosowanie rozparcia maszyn, nie stosowanie odpowiednich podkładów pod „stopy” urządzeń.

Podczas prowadzenia prac transportowych, miejsce należy wygrodzić za pomocą co najmniej taśmą tekstylną oraz oznakować za pomocą tablic informujących o zagrożeniu. W przypadku prac więcej niż jednego sprzętu przeznaczonego do prac transportowych należy wyznaczyć koordynatora prac montażowych. Zadaniem koordynatora jest obserwacja prac oraz koordynacja przemieszczenia się maszyn wraz z ich zasięgiem roboczym. W strefie niebezpiecznej zakazuje się przebywania pracowników, którzy nie uczestniczą w pracach.

Transportowany ładunek jest asekurowany za pomocą liny kierunkowej. W zależności od gabarytów ładunku i konieczności precyzji montażu, powinno zastosować się więcej linek. Pracownik, który prowadzi ładunek cały czas go obserwuje podczas naprowadzania.
Z uwagi na konieczność dużej koncentracji, miejsce prac musi być uprzątnięte aby nie dopuścić do potknięcia się. Zabronione jest przebywanie obok lub pod ładunkiem oraz pomiędzy ładunkiem a ścianą. Zabronione jest naprowadzanie ładunku rękoma.

Ładunki są podczepiane przez pracowników posiadających przeszkolenie dla pracowników hakowych i sygnalistów.

Podczas wyboru sprzętu, który ma być przeznaczony do transportu lub montażu danego elementu należy uwzględnić:

• otoczenie miejsca prac,
• rodzaj gruntu,
• wagę elementów oraz ich długość,
• konieczność manewrowania elementem,
• ilość pracowników przeznaczonych do realizacji prac.

Wszystkie te elementy nadzoru BHP wpływają na bezpieczne zrealizowanie zadania.

Dobre praktyki bhp w budownictwie

Dobrą praktyką jest przeprowadzanie szkoleń wprowadzających dla nowych pracowników, którzy zaczynają prace przy danej inwestycji budowlanej.

Sposób prowadzenia instruktażów przed przystąpieniem do wykonywania prac, powinien zostać określony w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zgodnie z pkt 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz.U.2003.120.1126 z dnia 2003.07.10):
,, 3. Część opisowa zawiera w szczególności:
6) informację o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych, w tym:
a) określenie zasad postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia,
b) konieczność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed skutkami zagrożeń,
c) zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami szczególnie niebezpiecznymi przez wyznaczone w tym celu osoby.”
Natomiast przeprowadzenie szkoleń wstępnych BHP stanowi obowiązek pracodawcy.