Opinia biegłego sądowego pod lupą – jakie ma znaczenie i czy sąd musi się z nią zgodzić?

Opinia biegłego sądowego potrafi zmienić przebieg całego procesu – zaskoczyć, zaniepokoić, albo dać nadzieję na wygraną. Wokół niej narosło jednak sporo mitów, które często prowadzą do błędnych decyzji. Czy sąd musi się z nią zgodzić? Czy da się ją skutecznie podważyć? Jakie elementy przesądzają o jej wartości dowodowej?

Czy opinia biegłego jest wiążąca dla sądu – jak naprawdę działa zasada swobodnej oceny dowodów?

W polskim procesie cywilnym opinia biegłego uchodzi za dowód o wyjątkowej sile, jednak nie stanowi ona wyroku ani automatycznego rozstrzygnięcia sprawy. Obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów z art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, która oznacza, że sąd musi ocenić każdą opinię krytycznie, zestawić ją z innymi dowodami i dopiero wtedy zdecydować, czy ją przyjąć. To fundamentalna reguła, o której często zapomina się w praktyce gospodarczej.

Wbrew powszechnemu przekonaniu – czy opinia biegłego jest wiążąca dla sądu – odpowiedź brzmi: nie. Sąd nie może jednak odrzucić jej dowolnie. Gdy pojawiają się zarzuty co do rzetelności, logiki czy metodologii opinii, sąd ma obowiązek wyjaśnić w wyroku, dlaczego nie uznał jej za przekonującą. W praktyce oznacza to, że dobrze udokumentowane zastrzeżenia strony mogą sprawić, że nawet bardzo rozbudowany raport eksperta straci moc dowodową.

Znaczenie opinii jest więc dwojakie: z jednej strony to dowód, który kształtuje przekonanie sądu, z drugiej – element, który może być podważony poprzez precyzyjne i rzeczowe zarzuty. Takie podejście chroni proces przed automatyzmem i pozwala uniknąć sytuacji, w której jedna, wadliwa ekspertyza przesądza o wielomilionowym sporze gospodarczym.

Co powinna zawierać opinia biegłego? Elementy, które decydują o jej mocy dowodowej

Skuteczna opinia nie kończy się na kilku zdaniach wniosków końcowych. Co powinna zawierać opinia biegłego, by mogła zostać uznana za rzetelny dowód? 

• Po pierwsze, musi być jasna i kompletna – zawierać opis materiału dowodowego, metody badawczej, przebiegu analizy i wreszcie logiczne wnioski. Brak któregokolwiek z tych elementów sprawia, że sąd, stosując zasadę swobodnej oceny dowodów, może uznać ją za niewiarygodną.
• Ważna jest także transparentność metodologii. Biegły ma obowiązek wskazać, z jakich źródeł korzystał, jakie normy, przepisy czy procedury zastosował, a także w jaki sposób interpretował zebrane dane. Tylko wtedy sąd, a także strony, mogą ocenić, czy wnioski wynikają z faktów, czy z założeń, których nie można zweryfikować. To szczególnie istotne w sprawach gospodarczych, gdzie wyceny, audyty czy obliczenia są podstawą roszczeń sięgających setek tysięcy złotych.
• Dobra opinia powinna też jasno określać, jakie pytania zlecił sąd i w jakim zakresie biegły na nie odpowiedział. Niedopuszczalne jest wychodzenie poza ten zakres, np. ocenianie winy, która należy do kompetencji sądu. Z drugiej strony brak odpowiedzi na choćby jedno pytanie może być podstawą do wniosku o opinię uzupełniającą. 

Przykładowa opinia biegłego sądowego – jak wygląda i dlaczego forma jest równie ważna jak treść?

Choć nie istnieje jeden szablon obowiązkowy dla każdej sprawy, przykładowa opinia biegłego sądowego zazwyczaj składa się z kilku stałych części. 

• Na początku pojawia się opis zlecenia – kto powołał biegłego, jakie pytania zadał sąd, jaki był zakres opinii. 
• Potem następuje część analityczna, gdzie biegły przedstawia materiał dowodowy, metody badań, wyniki pomiarów lub analiz oraz własne obserwacje. 
• Końcowa część to wnioski – zwięzłe, lecz konkretne odpowiedzi na pytania sądu.

Forma jest tak samo istotna jak treść. Opinia musi być czytelna, spójna i zrozumiała. Brak przejrzystości albo wewnętrzne sprzeczności stanowią podstawę do jej zakwestionowania. Należy również pamiętać, że prywatna opinia biegłego w postępowaniu cywilnym – choć może być świetnym narzędziem przygotowawczym – nie ma takiej samej mocy dowodowej jak dokument sporządzony na zlecenie sądu. Może jednak pomóc w wykazaniu błędów lub nieścisłości w opinii urzędowego biegłego.

W sprawach gospodarczych forma opinii nabiera jeszcze większego znaczenia. Zdarza się, że raporty liczą po kilkadziesiąt stron, a każdy błąd, brak źródła czy niejednoznaczne sformułowanie staje się punktem zaczepienia do jej podważenia. To pokazuje, jak bardzo to, czym zajmuje się biegły sądowy, ma znaczenie – jego praca nie kończy się na wiedzy eksperckiej, ale wymaga też umiejętności pisania precyzyjnych i przejrzystych raportów.

Termin wydania opinii przez biegłego – dlaczego czas ma znaczenie i co zrobić, gdy biegły się spóźnia?

Opinia biegłego jest ważnym dowodem, ale tylko wtedy, gdy jest aktualna i sporządzona na czas. Termin wydania opinii przez biegłego ustala sąd – najczęściej kilka tygodni lub miesięcy, zależnie od złożoności sprawy. Przekroczenie tego terminu nie jest obojętne, bo może wydłużyć całe postępowanie, a w skrajnych przypadkach – spowodować utratę aktualności niektórych danych, np. finansowych.

Jeżeli biegły nie dotrzymuje terminu, strona postępowania może złożyć wniosek o przyspieszenie, wyznaczenie nowego terminu lub nawet zmianę biegłego. W praktyce takie sytuacje nie są rzadkie, zwłaszcza w sprawach gospodarczych wymagających obszernych analiz czy badań terenowych. Długie oczekiwanie to ryzyko nie tylko procesowe, ale także biznesowe – blokuje decyzje, inwestycje i rozliczenia.

Warto pamiętać, że prywatna opinia biegłego w postępowaniu cywilnym może w takich sytuacjach pełnić rolę narzędzia tymczasowego. Choć nie ma ona mocy dowodowej opinii sądowej, może pomóc w ocenie sytuacji, wskazać błędy lub luki i przygotować argumenty do przesłuchania biegłego, gdy opinia wreszcie się pojawi. To dowód na to, że czas w procesie gospodarczym ma wartość równą merytoryce – bo nawet najlepsza ekspertyza spóźniona o wiele miesięcy traci część swojej mocy.

W tym sensie to, czym zajmuje się biegły sądowy, dotyczy nie tylko treści jego pracy, ale też jej tempa. Sąd oczekuje nie tylko fachowości, ale i terminowości, a strony postępowania mają pełne prawo reagować, gdy te oczekiwania nie są spełniane.

Potrzebujesz pomocy przy analizie opinii lub przygotowaniu ekspertyzy biegłego sądowego? Zobacz, jak możemy Cię wesprzeć w EHS Consulting