Ustawa o sygnalistach 2024 – kluczowe zmiany i ich wpływ na rynek pracy

W ostatnich latach ochrona sygnalistów stała się jednym z kluczowych elementów zarówno polskiego, jak i europejskiego porządku prawnego. Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów stanowi kolejny krok w kierunku wzmocnienia ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości w miejscu pracy. Nowe przepisy, które wprowadza ustawa o ochronie sygnalistów, mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa sygnalistów oraz ułatwienie procesu zgłaszania naruszeń. W artykule przedstawimy najważniejsze zmiany w ustawie oraz ich wpływ na rynek pracy w Polsce, w kontekście zarówno polskich, jak i europejskich regulacji prawnych.

Ustawa o Sygnalistach 2024 – Tło i Kontekst

Ustawa o sygnalistach to odpowiedź na potrzebę wdrożenia unijnej dyrektywy PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Dyrektywa ta nakłada na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia przepisów, które zapewnią ochronę osobom zgłaszającym naruszenia prawa w sektorze publicznym i prywatnym. Polska ustawa o ochronie sygnalistów stanowi implementację tych wytycznych na gruncie polskiego prawa, dostosowując krajowe regulacje do europejskich standardów.

Kluczowe Zmiany w Ustawie o Sygnalistach 2024

Ustawa o o ochronie sygnalistów (potocznie zwana “ustawa o sygnalistach”) wprowadza szereg zmian, które mają na celu zwiększenie efektywności systemu ochrony sygnalistów. Jednym z najważniejszych elementów nowej ustawy jest rozszerzenie definicji sygnalisty oraz zakresu ochrony. Kogo dotyczy ustawa o sygnalistach? Przepisy obejmują zarówno ochronę osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, ale również świadczących usług i wynikające z umów cywilnoprawnych, wolontariuszy, stażystów, a nawet osoby samozatrudnione.

Ustawa sygnalistów nakłada także obowiązek tworzenia wewnętrznych procedur zgłaszania nieprawidłowości w firmach zatrudniających co najmniej 50 pracowników. Zgodnie z art. 25 Ustawy, procedura zgłoszeń wewnętrznych powinna określać:

wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego, lub podmiot zewnętrzny, upoważnione przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych;

sposoby przekazywania zgłoszeń wewnętrznych przez sygnalistę wraz z jego adresem korespondencyjnym lub adresem poczty elektronicznej, zwanymi dalej „adresem do kontaktu”;

bezstronną wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego, upoważnione do podejmowania działań następczych, włączając w to weryfikację zgłoszenia wewnętrznego i dalszą komunikację z sygnalistą, w tym występowanie o dodatkowe informacje i przekazywanie sygnaliście informacji zwrotnej; funkcję tę może pełnić wewnętrzna jednostka organizacyjna lub osoba, o których mowa w pkt 1, jeżeli zapewniają bezstronność;

tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo;

obowiązek potwierdzenia sygnaliście przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania, chyba że sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać potwierdzenie;

obowiązek podjęcia, z zachowaniem należytej staranności, działań następczych przez wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę, o których mowa w pkt 3;

maksymalny termin na przekazanie sygnaliście informacji zwrotnej, nieprzekraczający 3 miesięcy od dnia potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego lub – w przypadku nieprzekazania potwierdzenia, o którym mowa w pkt 5 – 3 miesięcy od upływu 7 dni od dnia dokonania zgłoszenia wewnętrznego, chyba że sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać informację zwrotną;

zrozumiałe i łatwo dostępne informacje na temat dokonywania zgłoszeń zewnętrznych do Rzecznika Praw Obywatelskich albo organów publicznych oraz – w stosownych przypadkach – do instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej.”

Elementy nieobligatoryjne, które mogą się pojawić w procedurze mogą dotyczyć:

wskazania naruszeń, dotyczących obowiązujących w danym podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych, które zostały ustanowione przez podmiot prawny na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego i pozostają z nimi zgodne,

wskazania czynników ryzyka odpowiadających profilowi działalności podmiotu prawnego, sprzyjających możliwości wystąpienia określonych naruszeń prawa związanych w szczególności z naruszeniem obowiązków regulacyjnych lub innych obowiązków określonych w przepisach prawa lub z ryzykiem korupcji;

wskazania, że informacja o naruszeniu prawa może być w każdym przypadku zgłoszona również do Rzecznika Praw Obywatelskich albo organu publicznego z pominięciem procedury zgłoszeń wewnętrznych;

określenia systemu zachęt do korzystania z procedury zgłoszeń wewnętrznych, w przypadku gdy naruszeniu prawa można skutecznie zaradzić w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego, a sygnalista uważa, że nie zachodzi ryzyko działań odwetowych.

Nowa ustawa o ochronie sygnalistów precyzuje również zasady ochrony sygnalistów przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawców. Sygnaliści ustawa – wprowadza się surowe kary za wszelkie formy represji wobec osób zgłaszających nieprawidłowości.

W rozdziale 6 niniejszej ustawy, wskazana jest odpowiedzialność karna,

Art. 54 odnosi się do uniemożliwiania lub utrudniania dokonania zgłoszenia:

Kto, chcąc, aby inna osoba nie dokonała zgłoszenia, uniemożliwia jej to lub istotnie utrudnia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

2. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 stosuje wobec innej osoby przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Art. 55 wskazuje na odpowiedzialność karną w przypadku podejmowania działań odwetowych:

Kto podejmuje działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa w sposób uporczywy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Art. 56 dotyczy ujawnień tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą:

,,Kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”

Art. 57 ma zastosowanie, w przypadku dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego pomimo wiedzy o braku naruszenia prawa

,,Kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Dodatkowo zgodnie z art. 15 cytowanej ustawy:

,,Osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę, ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych od sygnalisty, który dokonał takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.”

Ochrona Sygnalistów w Kontekście Europejskim

Wprowadzenie ustawy o sygnalistach 2024 w Polsce jest zgodne z ogólnounijnym trendem zwiększania ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości. Ustawy o ochronie sygnalistów w innych krajach Unii Europejskiej, takich jak Niemcy, Francja czy Holandia, już od dawna przewidują szczegółowe regulacje mające na celu ochronę sygnalistów. Nowe polskie przepisy mają na celu zbliżenie polskiego systemu prawnego do standardów europejskich, co jest szczególnie istotne w kontekście unifikacji przepisów w ramach wspólnego rynku.

Europejska ustawa o ochronie sygnalistów opiera się na zasadzie, że sygnalista powinien mieć możliwość wyboru między zgłoszeniem wewnętrznym a zgłoszeniem zewnętrznym, np. do odpowiednich organów nadzorczych. Ustawa o sygnalistach kogo obowiązuje? Przepisy unijne i ich implementacja w Polsce mają na celu ochronę szerokiego spektrum osób, od pracowników, przez kontrahentów, aż po osoby zatrudnione w sektorze publicznym.

Polska ustawa o sygnalistach kogo dotyczy? Wprowadzenie nowych przepisów oznacza, że obowiązkiem każdego pracodawcy jest nie tylko wprowadzenie wewnętrznych procedur zgłaszania nieprawidłowości, ale także zapewnienie pełnej ochrony sygnalistom, niezależnie od formy zatrudnienia czy rodzaju umowy. Takie rozwiązanie ma na celu zwiększenie transparentności i uczciwości w miejscu pracy.

Wpływ Nowej Ustawy na Rynek Pracy

Sygnalista przepisy zawarte w ustawie mają potencjalnie znaczący wpływ na polski rynek pracy. Przede wszystkim, wprowadzenie nowych regulacji może przyczynić się do wzrostu liczby zgłaszanych naruszeń, co w dłuższej perspektywie może poprawić kulturę pracy w polskich przedsiębiorstwach. Transparentność i odpowiedzialność, które są promowane przez nowe przepisy, mogą prowadzić do zwiększenia zaufania w relacjach pracowniczych oraz do budowania bardziej etycznych i zgodnych z prawem środowisk pracy.

Jednakże, nowe przepisy wiążą się także z wyzwaniami dla pracodawców. Przepisy zawarte w Ustawie o sygnalistach, wymuszą na firmach konieczność przystosowania się do nowych wymogów prawnych. Oznacza to konieczność stworzenia lub zaktualizowania istniejących procedur wewnętrznych, a także przeprowadzenia szkoleń dla pracowników na temat nowych obowiązków i praw. Szczególnie dla mniejszych przedsiębiorstw, które wcześniej nie były zobowiązane do tworzenia takich procedur, może to stanowić poważne wyzwanie organizacyjne i finansowe.

Z perspektywy pracowników, nowe przepisy mogą przynieść liczne korzyści. Sygnalista nowa ustawa – pracownicy zyskują narzędzia i ochronę prawną, które umożliwiają im bezpieczne zgłaszanie nieprawidłowości, bez obaw o represje ze strony pracodawcy. Wprowadzenie surowych kar za działania odwetowe może skutecznie zniechęcić pracodawców do podejmowania jakichkolwiek działań przeciwko sygnalistom, co z kolei może zwiększyć poczucie bezpieczeństwa wśród pracowników.

Wyzwania i Perspektywy

Mimo że ochrona sygnalistów ustawa przynosi liczne korzyści, to wiąże się także z pewnymi wyzwaniami. W szczególności, istotnym problemem może być zarządzanie fałszywymi zgłoszeniami, które mogą być używane jako narzędzie do szkodzenia reputacji przedsiębiorstw lub do rozgrywek personalnych. Dlatego też, ustawa wprowadza mechanizmy, które mają na celu zapobieganie nadużyciom, takie jak odpowiedzialność karna za świadome składanie fałszywych zgłoszeń.

Jednocześnie, wprowadzenie nowych przepisów wymaga skutecznej edukacji zarówno pracodawców, jak i pracowników. Zrozumienie i właściwe wdrożenie nowych procedur jest kluczowe dla osiągnięcia celów, jakie stawia przed sobą ustawa o sygnalistach.

Zapraszamy do zapoznania się z artykułem: „Kto to jest sygnalista? Przewodnik po jego roli i obowiązkach w firmie” oraz kontaktu w sprawie opracowania procedur dotyczących zgłaszania naruszeń).